صحبت از فضای مجازی، شبکه‌های اجتماعی و تلگرام و لزوم جایگزینی آن با یک پیام‌رسان ایرانی، این روزها به حرف و دغدغه اول بسیاری از مردم جامعه تبدیل شده است. فضای مجازی با گسترش روزافزون، امکانات جدید و پیشرفت‌های هر روزه‌اش دیگر نه فقط نسل جوان، که حتی بزرگ‌ترهای همیشه دور از فناوری را به خود جلب کرده و زندگی‌هایشان را به کسب لحظه‌ای اخبار و مرور وقایع و ارتباط با بستگان و آشنایان دور و نزدیک گره زده است.
در چنین شرایطی صحبت از خطرات و آسیب‌های استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی، تاکید و اهمیتی ویژه پیدا کرده و رسانه ملی هم به عنوان پیشگام و فرهنگ‌ساز این عرصه پا پیش گذاشته است. از جمله برنامه‌های تازه‌ای که با این رویکرد و با هدف لزوم شناخت صحیح از فضای مجازی به روی آنتن می‌رود، «صفر و یک» نام دارد. برنامه‌ای که هر شب ساعت ۲۲ از شبکه چهار سیما پخش می‌شود و نگاهی کارشناسانه و همه جانبه نسبت به فضای مجازی دارد. جام‌جم از محتوا و رویکرد این برنامه گزارش می‌دهد.
خارجی‌ها نه، ایرانی‌ها بله
فضای مجازی روز به روز نقشی حیاتی‌تر در زندگی‌مان ایفا می‌کند و وجودش، بخش‌ها و ابعاد مختلفی از روز و شب‌مان را به تسخیر خود درآورده است. فضایی با امکانات گوناگون و جذاب که البته ساختاری ایرانی ندارد و ما ایرانیان بی‌شمارِ عضو در این فضاها را به مصرف‌کنندگانی صرف تبدیل کرده است. حالا دو سه سالی می‌شود که مسئولان و کارشناسان امر، به فکر جایگزینی این فضای بیگانه با فضایی امن و داخلی افتاده‌اند تا بتوانند از طریق کنترل آن، از آسیب‌ها بکاهند و امکان دفع مضرات و نظارت بر محتوای آن برایشان فراهم‌تر باشد. بر همین اساس و رویکرد، نرم‌افزارها و پیام‌رسان‌های داخلی چون سروش و بله و ایتا و …، یکی‌یکی معرفی می‌شوند و تلاش در جهت جذب اعتماد مردم و تشویق به مهاجرتشان به شبکه‌های داخلی هر روز پررنگ‌تر می‌شود. صفر و یک، تازه‌ترین برنامه ساخته شده در شبکه چهار سیما با این رویکرد پا به عرصه حیات گذاشته و می‌کوشد نگاهی بی‌طرف و دیدی کارشناسی و همه‌جانبه در جهت نگاه به فضای مجازی داشته باشد.
امیر قمیشی، تهیه‌کننده پرکار این روزهای شبکه چهار، تهیه‌کننده صفر و یک است. او که با ساخت برنامه فرهنگی و هنری چشم شب روشن و تهیه ویژه‌برنامه تحویل سال با این شبکه همکاری داشته است، حالا در صفر و یک به سراغ فضایی متفاوت از ساخته‌های قبلی‌اش رفته و تهیه برنامه‌ای تکنولوژیک در حوزه فناوری‌های مجازی را عهده‌دار شده است. قمیشی در این خصوص به جام‌جم می‌گوید: در وهله اول برای خودم جالب بود که به عنوان یک شهروند، با فضای مجازی، شبکه‌های اجتماعی و دستاوردهای داخلی در این زمینه بیشتر آشنا شوم و اطلاعاتی کسب کنم.
این تهیه‌کننده در خصوص رویکرد برنامه توضیح می‌دهد: نگاه به پیشرفت فناوری‌های داخلی، اصلی‌ترین رویکرد ما در این برنامه است. همچنین سعی می‌کنیم نگاهی بی‌طرف در موضوعاتمان لحاظ کنیم و بازخورد مخاطبان و نظراتی که تاکنون نسبت به برنامه داشته‌اند، درستی این رویکرد ما را به اثبات رسانده است.
از جمله نکات قابل توجه در صفر و یک، انتخاب درست و سنجیده کارشناسان است. کارشناسانی مسلط به حوزه فناوری‌های دیجیتال و متخصص در امر فضای مجازی که می‌کوشند مفاهیم را با زبانی ساده اما تعریفی دقیق، به مخاطبان ارائه کرده و با آنها به بحث و گفت‌وگو بنشینند. تهیه‌کننده صفر و یک خاطرنشان می‌کند: برنامه از یک اتاق فکر و شورای سردبیری تشکیل شده که مهمانان و کارشناسان هر قسمت در آن انتخاب می‌شوند.
همچنین درخصوص انتخاب مجری (کیوان نقره‌کار) هم شورای سردبیری پیشنهاد حضور او را که از جمله کارشناسان فضای مجازی است، مطرح کردند و این مجری پیش از این، اجرا در شبکه آموزش را هم در کارنامه داشته است.
برنامه‌ای تخصصی به زبانی عمومی
حسن میثمی سردبیر و از جمله سیاستگذاران رویکرد و محتوای برنامه صفر و یک است. او هم با اشاره به زبان و بیان موضوعات در این برنامه تلویزیونی معتقد است: این برنامه به صورت کلی رویکرد معرفی پیام‌رسان‌ها، الزامات و تبعات و کارکردها و آسیب‌هایشان را بررسی می‌کند. برای مثال در قسمت اول برنامه، به این موضوع پرداختیم که رسانه‌ها چطور می‌توانند از فضای جدید رسانه‌ای استفاده کنند. ما با دو کارشناس صحبت کردیم که یکی‌شان موافق وجود کانال‌های مجازی بود و دیگری مخالف. در مجموع موضوع برنامه را از رویکردهای کلی و تئوریک شروع کرده و حتی به بحث‌های تخصصی چون ارزهای دیجیتال پرداختیم. در قسمتی دیگر به مواجهه کشورهای مختلف با پیام‌رسان‌ها اشاره کردیم و حتی مدیران پیام‌رسان‌های داخلی، تلفنی روی آنتن آمدند و درخصوص نقاط قوت و ضعف ابزارهایشان با آنها بحث و گفت‌وگو کردیم.
برنامه‌هایی از این دست، بویژه که از آنتن شبکه چهار سیما روی آنتن بروند، عموما رویکردهایی تخصصی و غیرعمومی پیدا می‌کنند و شاید مخاطبان کمتر آشنا به این حوزه‌ها، تمایلی نداشته باشند با برنامه ارتباط برقرار کرده و حتی به تماشایش بنشینند. با این حال میثمی تصریح می‌کند: سعی کرده‌ایم برنامه‌مان به لحاظ تئوریک و علمی حرف‌هایی کمتر شنیده شده از رسانه ملی داشته باشد و در عین حال به شکلی بی‌تعارف و بی‌واسطه، نقاط قوت و ضعف هرکدام از فضاها را به مخاطبان بگوییم. این تهیه‌کننده تاکید می‌کند: مبنای ما توجه به همه مخاطبان است؛ موضوعات پیرامونی فضای مجازی را به شکل علمی ولی با زبان و بیانی ساده مطرح می‌کنیم تا برای همه آسان و قابل درک باشد.
رویکردمان انتقادی است
کیوان نقره‌کار، کارشناس و مجری برنامه صفر و یک است که هدایت بحث‌ها و ایجاد چالش با مهمانان برنامه را در هر قسمت به عهده دارد. او که خود از جمله کارشناسان بحث آی‌تی و فضای مجازی هم هست، در رابطه با اجرایش در این برنامه به جام‌جم می‌گوید: صفر و یک برنامه‌ای کارشناسی‌محور است و اولین تفاوتش با دیگر برنامه‌های سازمان صدا و سیما در رویکرد آن است. رویکرد ما، معرفی پیام‌رسان‌های داخلی و مقایسه‌شان با پیام‌رسان‌های خارجی است.
تفاوت دیگرمان وجه کارشناسی بودن برنامه است. صفر و یک نگاهی تخصصی دارد و دست‌اندرکارانش این حوزه را می‌شناسند. این مجری تاکید می‌کند: ما در برنامه نگاهی منصفانه داریم و برخلاف بسیاری برنامه‌های دیگر، حتی نقد پیام‌رسان‌های داخلی را هم انجام می‌دهیم. هدف ما صرفا تعریف نیست و به شکلی شفاف از مدیران پاسخ می‌خواهیم. دلیل این رویکرد انتقادی، حمایت خوب مدیران ارشد سازمان و مدیر شبکه چهار سیما از برنامه است. این امر باعث شده بتوانیم رویکرد نقد منصفانه را بیشتر در برنامه رعایت کنیم. نقره‌کار می‌افزاید: حتی خودم در برنامه بارها از نکات مثبت تلگرام گفتم. کار ما مقایسه میان پیام‌رسان‌های مختلف است و بازخوردهایی هم از مخاطبانمان دیده‌ایم. برای مثال در فضای توییتر هشتگ #صفر- و – یک از جانب مخاطبانمان راه افتاده و آنها با استفاده از این هشتگ، نظراتشان را نسبت به برنامه می‌گویند.
پیشنهاد خاصی نداریم
این روزها پیام‌رسان‌های داخلی و لزوم کوچ به آنها تاکیدی ویژه پیدا کرده‌اند بویژه در رسانه ملی، تبلیغ وسیعی برای تشویق به استفاده از این فضاها صورت می‌گیرد. بدیهی است هر تبلیغی تنها در صورت داشتن زبانی نرم و شکلی صحیح، به دل مخاطبان نشسته و آنها را با خود همراه می‌کند. میثمی در خصوص لزوم اهمیت این قضیه و نگاهی که صفر و یک نسبت به فضای مجازی و پیام‌رسان‌های گوناگون آن دارد، می‌گوید: ما در برنامه‌مان دعوتی نسبت به استفاده از هیچ اپلیکیشنی نداریم؛ حتی پیام‌رسان‌های داخلی را نقد کرده‌ایم و تاکیدمان بر استفاده از نرم‌افزار خاصی نیست. ما، هم نقد می‌کنیم و هم خوبی‌ها را می‌گوییم. بحث سفارش به مهاجرت به هیچ پیام‌رسانی در برنامه‌مان نبوده است و فقط اطلاع‌رسانی می‌کنیم.
زهرا غفاری