روزنامه «وطن‌امروز» در یادداشتی نوشت: استفاده انحصاری داعش از اپلیکیشن ارتباطی «تلگرام» در طول یک سال اخیر، نظر کارشناسان امنیت شبکه و مسؤولان حوزه ضدتروریسم را در اروپا و آسیا به خود جلب کرده است.
هافینگتون‌پست در تحلیلی از قول محققان حوزه افراط‌گرایی آنلاین نوشت: ما شاهد یک روند مشخص استفاده روزانه همه گروه‌های تروریستی از جمله داعش از تلگرام هستیم!
کار به جایی رسیده که نظارت و کنترل محتوای آنلاین توزیع شده توسط داعش و سایر گروه‌های تروریستی به واسطه استفاده آنها از تلگرام بسیار سخت شده است. به عنوان نمونه اخبار و فیلم‌ها و اطلاعات حملات پاریس، منچستر و تهران حتی پیش از اظهارنظر مقامات رسمی ابتدا در کانال‌های داعش در تلگرام، با جشن و شادی منتشر شد.
سرویس وحشت!
این در حالی است که کنترل اطلاعات فجایع تروریستی اهمیت بسیار زیادی در هدایت و صیانت از افکار عمومی دارد. ابزار تروریست‌ها برای فتح روانی جامعه، گسترش مقطعی موج خشونت و وحشت است. به عبارت ساده‌تر هدف از اعمال تروریستی به طور معمول ایجاد انفجار و کشتار بسیار وسیع نیست اما هر چه جمعیت بیشتری از حادثه، در لحظه وقوع مطلع شوند و بترسند، خسارات حاکمیتی ترور بیشتر می‌شود. پس کنترل تروریسم علاوه بر ایجاد امنیت، نیاز به اشراف امنیتی بر ارتباطات و کشف روابط گروه‌های تروریستی و مدیریت محتوای تولیدی و توزیعی آنها دارد.
علاوه بر آن محتوای توزیعی داعش در مسیر عضوگیری از شهروندان نیز به کار گرفته شده است. به عنوان نمونه در ایران و اندونزی و حتی روسیه، عضوگیری داعش با اتکا به محتوای ترویجی کانال‌های تلگرامی گزارش شده است. حتی خرید و فروش دختران و پسران غنیمتی داعش نیز در بستر کانال‌های تلگرام صورت گرفته است.
چرا تلگرام؟!
اما علت علاقه داعش به تلگرام چیست؟
۱-تلگرام پیام‌رسانی رمزنگاری شده است. یعنی محتوای رد و بدل شده میان مخاطبان را تبدیل به رمز می‌کند که همین موضوع منجر به تضمین امنیت تروریست‌ها شده است.
۲- داعش نیاز به ارتباط مستقیم با مخاطبان جوامع مختلف دارد. قابلیت تاسیس کانال در تلگرام، این پیامرسان را به علت اشتراک‌گذاری محتوای عام با مخاطبان متنوع به زبان‌های مختلف، نسبت به سایر پیام‌رسان‌های آنلاین شخصی، شاخص کرده است.
۳- نظارت تلگرام بر محتوای توزیعی کاربران ضعیف است و محققان معتقدند داعش با تکنیک‌های خاص با سیستم فیلترینگ این سرویس‌دهنده سازگار شده است. به همین دلیل شرکت پاول دوروف برخلاف فیسبوک و تا حدی توئیتر، در کنترل تروریست‌ها موفق نبوده است.
۴- تلگرام تحت حاکمیت هیچ دولتی نیست، در نتیجه برای عمل به قوانین ضدتروریسم تحت فشار نیست! اغلب کاربران این اپلیکیشن ایرانی هستند و وزارت ارتباطات کشورمان نیز بسادگی توسط «پاول دوروف» مدیر و موسس تلگرام، در طول چند سال اخیر اداره شده است. دوروف حاکمیت‌گریز است و برای دور زدن قوانین مالیاتی کشورهای مختلف جهان، شهروند یکی از گریزگاه‌های مالیاتی است و شرکتش را در هیچ‌کجا ثبت قانونی نکرده است!
بی‌گناه یا گناهکار؟
پس برخلاف آنچه در ایران تبلیغ می‌شود «تلگرام» از منظر دولت‌های اروپایی و آسیایی یک سرویس‌دهنده بی‌گناه و معصوم به شمار نمی‌رود که داعش و گروه‌های تروریستی «بی‌دلیل» از بستر خدمات آن سوءاستفاده کرده‌اند. بر همین اساس است که دولت اندونزی به واسطه ضعف تلگرام در کنترل داعش و گروه‌های تروریستی، تلگرام را فیلتر کرد، چون اطمینان دارد سرویس‌دهنده‌ای با خصوصیات مشابه تلگرام، به عنوان جایگزین در فضای ارتباطات وجود ندارد.
اما چرا اروپا و آمریکا تلگرام را فیلتر نکرده‌اند؟ بنا بر اعلام خود تلگرام، کاربران این اپلیکیشن در اروپا و آمریکا بسیار بسیار محدود هستند و بر همین اساس سرویس‌دهنده مذکور در این مناطق نقش عمده‌ای در توزیع محتوای عام برای جامعه ندارد.
پس تلگرام در اروپا و آمریکا اپلیکیشن مورد استفاده اقلیتی است که بخشی از همین اقلیت نیز مرتبط با داعش است. این یعنی تلگرام اروپایی- آمریکایی ابزار شناسایی، مدیریت و اشراف دستگاه‌های امنیتی بر تروریست‌هاست و نقش غربال و جداکننده مردم عادی از تروریست‌ها را عهده‌دار است. بر این اساس فیلترینگ آن فاقد توجیه امنیتی- اطلاعاتی است.
آینده رمزنگاری
تلگرام ارتباطات آنلاین کاربران را تبدیل به رمز می‌کند. متخصصان هک و نفوذ در آمریکا و اروپا و آسیا بارها ثابت کرده‌اند شکستن کدهای تلگرام برای آنها ممکن است اما روند یادشده پرهزینه و زمانبر است و در واحد ضدتروریسم دولت‌ها که وظیفه‌ای شبانه‌روزی و غیرقابل توقف و حساس بر عهده دارد نمی‌توان به قابلیت‌های هک و نفوذ موردی متوسل شد. با این حال اپلیکیشن‌های دیگری نیز اطلاعات کاربران را رمزنگاری می‌کنند و در این حوزه تلگرام تنها نیست. سوال این است که دولت‌ها برای تامین امنیت در جهانی با خطر جدی تروریسم فزاینده چه تمهیدی باید بیندیشند؟
در انگلستان و آمریکا شرکت‌های فناور حوزه ارتباطات بر اساس قوانین، متعهد به امکان‌دهی به دولت برای کشف ارتباطات مجرمانه هستند. یعنی با ارائه کدهای رمز به دولت در شناسایی باندهای قاچاق مواد مخدر، گروه‌های تجارت انسان، تروریست‌ها، کودک‌آزارها و فعالان صنعت پورنوگرافی تحت عنوان «وظیفه قانونی» کمک می‌رسانند. در نیوزیلند نیز از سال ۲۰۱۳ این قانون اجرا می‌شود.
«مالکوم تورنبال» نخست‌وزیر استرالیا در انتقاد از سیاست شرکت‌های ارتباطات در رمزنگاری محتوا می‌گوید: قانون با پیشرفت تکنولوژی همراه نیست و همین امر موجب شده ۹۰ درصد پرونده‌های آژانس‌های امنیت، تحت تاثیر محدودیت‌ها قرار گیرد.
«جورج برندیس» دادستان کل استرالیا نیز از فیسبوک و گوگل خواسته برای ادامه فعالیت در این کشور محتوای رمزنگاری شده را در اختیار دستگاه‌های امنیتی قرار دهند تا دولت بتواند با باندهای تروریستی و جنایتکاران کودک‌آزار مبارزه کند.
استرالیا مبارزه با رمزنگاری ارتباطات آنلاین را اولویت نخست خود در حوزه تغییر قوانین و اعمال حاکمیت بر شرکت‌های فناور اعلام کرده و بر اجرای آن مصر است.
همکاری اروپایی- آمریکایی
در اروپا و انگلیس قانون از این هم جلوتر رفته است. به عنوان نمونه نمایندگان مجلس عوام انگلیس، گوگل، فیسبوک و توئیتر را برای مدیریت و کنترل «دارک وب» یا «وب تاریک» نیز تحت فشار گذاشته‌اند. انگلیس شرکت‌های فناور سیلیکون‌ولی را متهم کرد که به عمد از فعالیت‌های افراط‌گراها در استفاده از امکانات آنها برای ترویج تروریسم و کشتار ممانعت نمی‌کنند.
«دارک وب» به شبکه‌ای از ارتباطات اینترنتی گفته می‌شود که در دسترس عموم مردم نیست و با استفاده از نرم‌افزارهای فیلترشکن و رمزهای محافظت شده باز می‌شود. این بخش از اینترنت صرفا مورد استفاده باندهای خلافکار و جنایتکاران است. ۲ هفته قبل نخستین مورد همکاری فراملی برای کنترل وب تاریک نیز در اروپا ثبت شد؛ پلیس هلند با همکاری پلیس اتحادیه اروپایی و وزارت دادگستری آمریکا، سایت تجارت سیاه Hansa در دارک‌وب را هدف قرار داد.
البته آمریکا به مراتب مشکلات کمتری در تعامل با کلان شرکت‌های فعال حوزه ارتباطات دارد، چرا که اغلب غول‌های فعلی، برآمده از شرکت مادر تخصصی وابسته به «سیا» به نام «این‌کیوتل» هستند. واتس‌اپ از آن فیسبوک است و فیسبوک و گوگل و توئیتر برآمده از این‌کیوتل! وابستگی این شرکت‌ها به دولت آمریکا به قدری جدی است که باراک اوباما در جشن گوگل در سیلیکون‌ولی، در دوره ریاست جمهوری‌اش گفته بود: همه باید بدانند اگر دولت آمریکا نبود، گوگل اصلا متولد نمی‌شد نه اینکه در حد شرکتی ضعیف به حیات خود ادامه می‌داد!
علاوه بر واتس‌اپ و توئیتر و فیسبوک، سایر پیام‌رسان‌های ارتباطی رمزنگاری شده همچون «سیگنال» و «کریپتوکد» نیز تولید آزمایشگاه «open technology fund» هستند که توسط هیلاری کلینتون سال ۲۰۰۹ با مدیریت و بودجه‌ریزی «سیا» برای مدیریت فتنه ۸۸ در ایران و کنترل بهار عربی در خاورمیانه تاسیس شد.
حریم خصوصی تروریست‌ها؟!
پاول دوروف، مدیر و موسس تلگرام بارها تلاش کرده با اتکا به افشاگری‌های اسنودن، به تضعیف پیام‌رسان‌های رمزنگاری شده رقیب تلگرام، همچون «سیگنال» بپردازد. او در نمایشی شبه‌امنیتی در حساب کاربری توئیترش، سفر به آمریکا را اینگونه توصیف کرده است: «طی سفر توسط FBI و دستگاه‌های امنیتی آمریکا تحت فشار بودم. باید خیلی ساده باشیم که گمان کنیم می‌شود یک اپلیکیشن رمزنگاری شده امن و مستقل در آمریکا ایجاد کرد!»
دوروف استفاده آزادنه داعش و گروه‌های تروریستی از تلگرام را به ماجرای «حریم خصوصی» ربط داده و در توئیتی دیگر می‌گوید: «سیاست ما ساده است؛ حریم خصوصی مهم است. با این وجود کانال‌های عمومی هیچ ارتباطی با حریم خصوصی ندارد. کانال‌های عمومی داعش مسدود خواهد شد».
تقریبا همه سرویس‌های امنیتی مهم جهان بنا بر اعترافات آشکار رسانه‌ای، بر روابط احتمالی مشکوک پاول دوروف و داعش متمرکز شده‌اند. ماجرا چیزی شبیه تجارت ترکیه و داعش در تبادلات نفتی است. ترکیه مدعی بود با داعش مبارزه می‌کند اما میان تجارت نفتی با تروریست‌ها و مبارزه در مرز تفاوت قائل بود!
دوروف نیز به حریم خصوصی تروریست‌ها احترام می‌گذارد! به آنها سرویس رمزشده می‌دهد و با دولت‌های درگیر با تروریسم برای شکستن رمز ارتباطات تروریست‌ها همکاری نمی‌کند! داستان عجیبی است! هیچ پیامرسان دیگری در جهان، چنین سرویسی به تروریست‌ها نمی‌دهد و هیچ دولتی هم تاکنون حاضر به مدارا با سرویس‌دهنده‌ای نشده که تروریست‌ها و کاربران قانونمدار را از منظر حریم خصوصی در یک کفه قرار می‌دهد جز دولت ایران!