همه ما امروز به لطف دسترسی به گوشی‌های تلفن هوشمند و شبکه‌های اجتماعی و بخصوص پیام‌رسان‌ها، در حال انجام فعالیت‌های روزمره و رفت و آمدهای مداوم، در معرض حجم وسیعی از اطلاعات و اخباری قرار می‌گیریم که بسیاری از آنها برایمان جالب، خواندنی و کارآمد است. اما بسیاری مواقع فرصت مطالعه همه موضوعات وجود ندارد و حتی اگر فرصتی برای خواندن آنها باشد، بسیاری از آنها بزودی فراموش می‌شود. اما عناوین و کلیات موضوع در گوشه‌ای از ذهن ما حک می‌شود و زمانی که به موردی بر می‌خوریم، ناگهان به یاد مطلبی می‌افتیم که چند روز پیش جایی خوانده‌ایم.
در این شرایط پیدا کردن مطلبی که در شبکه‌ای اجتماعی منتشر شده بود، بسیاری از اوقات کاری بسیار سخت و حتی نشدنی به نظر می‌رسد. تجربه چنین شرایطی به این معناست که محتوای تولید شده در بسیاری از شبکه‌های اجتماعی، محکوم به نابودی است که با گذشت فقط چند روز از انتشار، دیگر قابل بازخوانی نخواهد بود.
یکی از مهم‌ترین مزایای ثبت داده‌ها و ذخیره محتوا به صورت دیجیتال، تسهیل امکان جست‌وجو و دسترسی به محتوای مورد نظر است. اما با توسعه این فناوری و ظهور شبکه‌های اجتماعی نحوه ثبت داده‌های در دنیای مجازی هم تغییر کرد و اکنون همچون هر فناوری توسعه‌یافته دیگری، انسان با چالش‌های این دنیای جدید روبه‌رو شده است.
محتوایی برای از بین رفتن
گرچه هدف از تولید و نشر محتوا در شبکه‌های اجتماعی امکان دسترسی آسان‌تر و بازدید تعداد بیشتر از این محتوا عنوان می‌شود، اما چنین فضایی امکان جست‌وجوی اطلاعات را در طولانی مدت سخت‌تر می‌کند. این چالش در شبکه‌هایی که تعامل دو طرفه در آنها وجود دارد، آسیب کمتری دارد. اما هنگامی که صحبت از تولید محتوا بدون امکان تعامل با محیط بیرون می‌شود، نگرانی از آسیب به تولید محتوا شدت می‌گیرد.
این اطلاعات فقط مدت کوتاهی بعد از انتشار قابل دسترسی است و اگر زمانی به هر دلیلی شبکه اجتماعی از دسترس خارج شود، همه محتوای تولید شده از بین خواهد رفت. از سوی دیگر موتورهای جست‌وجو اطلاعات منتشر شده در پیام‌رسان‌ها را رصد نمی‌کند و به همین خاطر محتوای پیام‌رسان‌ها محدود به یک جامعه مخاطب کوچک می‌شود و کمکی به انباشت اطلاعات در اینترنت نمی‌کند. در مورد تولید محتوا به زبان فارسی نیز تمرکز روی شبکه‌های اجتماعی، باعث آسیب به محتوای فارسی تولید شده در فضای مجازی می‌شود. در واقع این محتوا پس از تولید قابل جست‌وجو، ذخیره‌سازی و طبقه‌بندی نخواهد بود.
به عنوان مثال محتوایی که در شبکه پیام‌رسانی مانند تلگرام – به عنوان پرمخاطب‌ترین شبکه پیام‌رسانی این روزها منتشر می‌کنید هیچ‌گاه در نتایج جست‌وجوی گوگل ظاهر نمی‌شود و گوگل هم این محتوا را لحاظ نمی‌کند. این در حالی است که این شبکه‌ها به مرور در حال تغییر سلیقه مخاطب و سوق دادن افراد به داده‌های محدود و بعضا غیرمعتبر چنین فضایی است.
قابلیت شبکه‌های اجتماعی در پشتیبانی از تولید محتوای متنی
معمولا رشد و استقبال از شبکه‌های اجتماعی پیام‌رسان بیش از دیگر شبکه‌های اجتماعی است و این شبکه‌ها به مراتب اعضای بیشتری دارند. در این میان شبکه‌های اجتماعی جدیدتر مثل تلگرام به عنوان شبکه پیام‌رسان شناخته می‌شود. اما با داشتن امکان ایجاد کانال‌های یکطرفه، این شبکه اجتماعی به نوعی در حال انتقال محتوا به مخاطب است. با وجود این، چنین شبکه اجتماعی همچنان با هدف پیام‌رسانی طراحی و ساخته شده و قابلیت استفاده به عنوان بستری برای تولید محتوا را ندارد.
بزرگ‌ترین مشکل شبکه اجتماعی مثل تلگرام این است که محتوای تولید شده در این فضا فقط همان‌جا
قابل دستیابی است. آمارها نشان می‌دهد تلگرام اکنون بیش از ۴۰ میلیون کاربر در ایران دارد و ۶۰ درصد سهم ترافیک اینترنت ایران را به خود اختصاص داده است. تجربه سایر شبکه‌های اجتماعی مشابه در دهه گذشته نیز نشان داده که هیچ پلتفرمی از این نوع همیشه رایج نیست و بعد از گذشتن از موج استقبال جامعه، از رونق و محبوبیت آن بشدت کاسته می‌شود. تاکنون این موضوع به دلیل ماهیت شبکه‌های اجتماعی قبلی که فقط جنبه ایجاد ارتباط و درنهایت انتقال خبرهای فوری را داشتند، چندان نگران‌کننده نبود. اما امروزه می‌بینیم حجم زیادی محتوا بین کانال‌های مختلف شبکه اجتماعی مثل تلگرام تبادل می‌شود.
محتوای فارسی فضای مجازی را دریابیم
در سال‌های اخیر روند تولید محتوا تغییرات چشمگیری داشته و بخش بزرگی از این محتوا با کیفیت کمتر، اما کمیت زیاد به جای انتشار روی وبلاگ و صفحات اینترنتی در شبکه‌های اجتماعی تولید و منتشر شده است. تغییر بستر مناسب انتشار محتوا بخصوص به زبان فارسی باعث شده محتوای فارسی فضای مجازی روز به روز کمتر شود. اگر این روند به همین ترتیب ادامه پیدا کند، در سال‌های دورتر شاهد بازه زمانی هستیم که تولید محتوای فارسی در فضای مجازی افت شدیدی پیدا کرده است و دیگر جایی برای جبران زمان از دست رفته وجود ندارد.
اگر این محتوا همزمان در جای دیگری از فضای مجازی با قابلیت جست‌وجو ذخیره شود، نگرانی زیادی وجود ندارد. اما امروز دیده می‌شود که بسیاری از محتواهای فارسی در حوزه‌های مختلف فقط به منظور انتشار در شبکه‌های اجتماعی نوشته می‌شود. محتواهایی که بسیاری از آنها غنای بالایی دارند، تحلیل‌هایی از شرایط و تاریخ امروز ما را در خود دارد و حتی می‌توانند مسیر توسعه دانش را در آینده روشن سازند. اکتفا به انتشار محتوا در این فضا به دلیل سرعت بالا و دقت پایین هنگام خواندن مطلب، قدرت تجزیه و تحلیل را در خواننده کاهش می‌دهد.
امروزه می‌توان گفت محتوایی که در موتورهای جست‌وجوی اینترنتی (مانند گوگل) فهرست نشود، محتوایی از بین رفته است و تقریبا دسترسی به آن در آینده امکان‌پذیر نخواهد بود. این در حالی است که احتمالا وقت و هزینه بسیاری برای تولید محتوا در هر سطح و در هر بخش فضای مجازی صرف شده است. بنابراین انتخاب فضایی ناپایدار برای تولید محتوا در یک بازه زمانی نسبتا طولانی تفاوت چندانی با آتش زدن یک کتابخانه پر از کتاب‌های ارزشمند ندارد و می‌توان گفت چنین اتفاقی به معنای از بین بردن بخشی از تاریخ و فرهنگ یک تمدن است.
ارائه محتوا بیش از نیاز مخاطب
با گسترش بحث تولید محتوا در رسانه‌های الکترونیک و بخصوص شبکه‌های اجتماعی، مخاطبان با حجم زیادی از محتوا در فضای مجازی مواجه شده‌اند. چنین محتوایی گرچه با افزایش کمیت روبه‌روست، اما در عمل مخاطب بهره بیشتری از آن نمی‌برد. در واقع هنگام تولید محتوا باید به کسی که قرار است آن را دنبال کند نیز فکر شود و مطابق با نیاز و تقاضای هر فضا محتوای مناسب عرضه شود. توسعه شبکه‌های اجتماعی در چند سال گذشته به نحوی بوده که امروز تولید محتوا در این شبکه‌ها بیش از نیاز افراد است.
آمارهای جهانی نشان می‌دهد از هر ده میلیون پست که روزانه در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود، یک میلیون آنها به صورت قابل توجه دیده می‌شود و کاربران را درگیر خود می‌کند. به این ترتیب احتمال دیده شدن هر پست به صورت واقعی ۱۰ درصد است. با این روند هرچه تعداد محتوای تولید شده افزایش یابد، آمار بازدید افزایش پیدا نمی‌کند و به عبارتی شانس دیده شدن محتوا کاهش پیدا می‌کند.
به تعبیر ساده‌تر، با تولید محتوای بیشتر در شبکه‌های اجتماعی، ظرفیت دیده شدن محتوا در این شبکه‌ها کاهش پیدا می‌کند و در طول چند سال ترافیک استفاده از یک شبکه اجتماعی کمتر و کمتر می‌شود.
ارزش محتوای فارسی قابل جست‌وجو
در نهایت محتوای تولید شده برای بیشتر شبکه‌های اجتماعی برای همیشه در بستر آن شبکه باقی می‌ماند و بعد از آن دسترسی به مطلب برای مخاطب کاری تقریبا نشدنی خواهد بود. این محتوا در هیچ موتور جست‌وجویی ذخیره نمی‌شود و قابلیت جست‌وجو ندارد. این تجربه را احتمالا بسیاری از شما پیشتر در مورد شبکه اجتماعی Yahoo 360 در دورانی حدود ۱۲ سال پیش به یاد می‌آورید. از طرفی این محتوا درشبکه‌های اجتماعی بدرستی طبقه‌بندی نشده و به همین علت هنگام جست‌وجو در خود شبکه نیز بسیار سخت قابل دسترسی است. این در حالی است که اگر کلمه یا عبارت مورد نظر را کاملا دقیق وارد نکنید، تقریبا هیچ نتیجه‌ای از جست‌وجوی خود نمی‌گیرید. این مشکل درخصوص پیام‌رسان‌ها جدی‌تر است. زیرا محتوای آنها اصلا وارد فهرست گوگل نمی‌شود.
اگر شبکه‌های اجتماعی مثل تلگرام در نسخه‌های بعدی خود امکانی برای جست‌وجوی محتوای تولید شده در نظر بگیرد یا امکان جست‌وجوی کلید واژه‌های موجود در تلگرام در موتورهای جست‌وجوی اینترنت وجود داشته باشد، می‌توان به آینده تولید محتوا در این فضا امیدوار شد.
در غیر این صورت بخش بزرگی از محتوای فارسی در سال‌های رواج این شبکه‌های اجتماعی از دست می‌رود و جایی ثبت نمی‌شود.
این در حالی است که محتوایی که در بستری مثل وبگاه، وبلاگ و نشریات الکترونیکی مختلف تولید می‌شود، بدرستی طبقه‌بندی شده، کلیدواژه‌های قابل جست‌وجو دارد و سال‌ها بعد نیز با یک جست‌وجوی ساده قابل دسترسی خواهد بود.
سپیده شعرباف