یک کارشناس با انتقاد از سیاست‌هایی که باعث ایجاد وابستگی به تلگرام شده، تداوم فیلترینگ را موجب افزایش استفاده از فیلترشکن دانست و گفت: با تداوم فیلترینگ باید جایگزین داشته باشیم و جایگزین هم یک‌روزه ایجاد نمی‌شود و اکنون هیچ کسب‌وکار داخلی وجود ندارد که از لحاظ فنی و زیرساختی، تحت فشار عملکرد خوبی ارائه دهد.
جعفر محمدی در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه سیاست‌های اعمال‌شده در فضای مجازی کشور باعث شده یک پیام‌رسان مانند تلگرام جای چندین ابزار دیگر را بگیرد، گفت: تلگرام علاوه بر نقش پیام‌رسانی، با توجه به فیلتر بودن یوتیوب و بسیاری از شبکه‌های محتوای ویدئویی، کار آنها را می‌کند و به علت نبود فضای مربوط به تبلیغات کار آنها را برعهده می‌گیرد، با توجه به اینکه در فضای اطلاع‌رسانی و رسانه‌ای ضعف‌هایی داریم، این وظیفه را برعهده می‌گیرد و بسیاری از مردم از این ابزار خبرها را دنبال می‌کنند. به همین دلیل است که با فیلتر تلگرام، اکنون همه اینها دچار مشکل شده‌اند.
این کارشناس حوزه فناوری اطلاعات وابستگی ایجادشده به تلگرام را یک ضعف دانست و افزود: اگر تلگرام به هر دلیل محدود شود، برای مثال تلگرام ایران را تحریم کند و سرویس ندهد، یا در کشور آن را فیلتر کنند، ما تنها یک ابزار اطلاع‌رسانی را از دست نمی‌دهیم، ابزار مربوط به تجارت‌های خانگی، تبلیغات دیجیتال، ابزار رسانه و اطلاع‌رسانی را از دست می‌دهیم. در کشور ما حداقل ۴۰ میلیون نفر از این پیام‌رسان استفاده می‌کنند، بنابراین علاوه بر پیام‌رسانی، همه کسانی که در کسب‌وکارشان و یا به عنوان اطلاع‌رسانی به مخاطبان خود از این فضا استفاده می‌کنند، آسیب می‌بینند و این باعث ایجاد یک نارضایتی در فضای مجازی کشور می‌شود.
اگر تلگرام نه، پس چه؟
او همچنین با اشاره به عدم توانایی رقابت پیام‌رسان‌های داخلی خاطرنشان کرد: در نگاه اول می‌توان گفت افراد از این فضا استفاده نکنند. اما وقتی عمده مشتریان در تلگرام هستند، اگر از تلگرام برای خرید محصولات خانگی استفاده نکنیم از کجا استفاده کنیم؟ وقتی کانال‌های چندمیلیونی در تلگرام وجود دارد و می‌توان با قیمت خوب تبلیغات کسب‌وکار را کرد، اگر این فضا نباشد، باید رفت جای دیگر با هزینه چندبرابر و برد کمتر تبلیغ کرد. تصمیم‌گیری‌های کلانی که انجام دادیم این وابستگی شدید را به وجود آورده و در کنار آن نگذاشتیم پیام‌رسان‌های دیگر هم رشد کنند.
محمدی با بیان اینکه زور ما به پیام‌رسان خارجی نمی‌رسد و آنها هر سرویسی ارائه می‌دهند، اما زورمان به سرویس‌دهنده داخلی از پیام‌رسان گرفته تا سایر کسب‌وکارها می‌رسد، اظهار کرد: ما شرایط را برای آنها سخت می‌کنیم و این باعث می‌شود کسب‌وکار داخلی نتواند با آنها رقابت کند. ما علاوه بر اینکه همه کارها را به سمت پیام‌رسان خارجی سوق دادیم، نگذاشتیم پیام‌رسان‌های داخلی هم رشد کنند. به همین دلیل است که فیلتر تلگرام باعث مشکل در کشور می‌شود و آمارهای مختلف از سازمان نظام صنفی رایانه‌ای، اتاق بازرگانی تهران، معاونت رسانه‌های دیجیتال ارشاد از مشکلات مختلف کسب‌وکارها می‌گوید و در شرایطی که ایجاد یک شغل در کشور یک وظیفه خطیر ملی است، صحبت از حذف شدن حداقل چند ۱۰ هزار شغل می‌کنیم.
عضو کمیته راهبری مرکز نوآوری ICT دانشگاه شریف با اشاره به مشکل دیگر فیلترینگ بیان کرد: ما چند CDN یا شبکه انتقال محتوا داریم که بار اساسی ترافیک اینترنت روی دوش آنهاست. آمارها نشان می‌دهد ترافیک در روزهای فیلترینگ کاهش زیادی داشته و میزان بازدید مطالب به دلیل اختلالات افت شدیدی داشته است، اما امروز علی‌رغم اینکه فیلتر تلگرام باز نشده، بازدیدهای کانال‌های تلگرامی به حد قبلی برگشته است. یعنی مردمی که تا دیروز نمی‌دانستند فیلترشکن چیست، امروز یاد گرفتند. اگر قبلا روی ۱۰۰ هزار دستگاه فیلترشکن وجود داشت، با این سیاست فیلترشکن را روی ۴۰ میلیون دستگاه بردیم. بنابراین علی‌رغم همه اتفاقاتی که برای کسب‌وکارها افتاده، دسترسی به مطالب نامناسب را برای افراد باز کردیم.
ادامه داشتن فیلترینگ مساوی تلگرام + فیلترشکن
وی در پاسخ به اینکه آیا پیام‌رسان‌های داخلی قابلیت رقابت با تلگرام را دارند، گفت: اگر فیلترینگ تلگرام هم‌چنان ادامه داشته باشد اولین گزینه در شرایط فعلی که جایگزین مناسبی وجود ندارد، تلگرام به علاوه فیلترشکن است که اکنون هم این اتفاق افتاده است. دوم اینکه کسب‌وکارهای ما به خصوص آنهایی که بالغ‌ترند، یاد گرفتند که با ایجاد اپلیکیشن‌های تلفن همراه و وب‌سایت‌ها، باید کمی از وابستگی کسب‌وکارشان به تلگرام کم کنند که این اتفاق مبارکی است، اما باید توجه کرد در فضایی که ایجاد کسب‌وکار در کشور این‌قدر مشکل است و ما به دلیل فعال نبودن بخش خصوصی ناشی از وضعیت بد اقتصادی مشکل سرمایه‌گذاری داریم، چه تعدادی می‌توانند به سمت ایجاد وب‌سایت و اپلیکیشن و کارهای سازمانی بروند؟
این کارشناس حوزه فناوری اطلاعات، در ادامه تاکید کرد: کسب‌وکارهای خانگی و کوچک که به صورت تک‌نفره و بدون آگاهی زیاد از تکنولوژی رونقی به فعالیت خانگی سنتی خود می‌دهند، نیاز دارند جایگزین دیگری پیدا کنند. آنها یا باید از فیلترشکن استفاده کنند یا سراغ پیام‌رسان دیگری بروند که چون داخلی‌ها آماده نیستند، سراغ پیام‌رسان‌های خارجی می‌روند. بنابراین اینکه بگوییم اگر تلگرام را فیلتر کنیم همه کسب‌وکارها به سمت راه‌های جایگزین می‌روند درست نیست. خصوصا کسب‌وکارهای خانگی که اصلا این ظرفیت و توانمندی را ندارند.
محمدی در پاسخ به اینکه راهکار مناسب برای تشویق به استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی چیست، گفت: اگر بخواهیم این اتفاق بیفتد باید در سیاست‌گذاری‌های کلان، کاری کنیم که در کوتاه‌مدت هم انجام نمی‌شود. در میان‌مدت یا بلندمدت زیرساخت‌های مناسبی را آماده کنیم که اگر تلگرامی نبود جایگزینی داشته باشند. به عنوان مثال پلت‌فرم‌های دیجیتال مارکتینگ، اطلاع‌رسانی داخلی، بازارچه‌ها و مارکت‌ها را داشته باشیم. در آن صورت کسب‌وکارهای پلت‌فرمی رشد بیشتری کنند و همه اینها از وابستگی به تلگرام هم می‌کاهد. اگر کنار فیلترینگ، سیاست‌های درستی نباشد به بحران تبدیل می‌شود اما اگر سیاست‌های درستی باشد که به خصوص بتوانیم کسب‌وکارهای پلت‌فرمی را رشد دهیم، توفیق اجباری می‌شود.
کسب‌وکارهای مجازی در حال مرگند
عضو کمیته راهبری مرکز نوآوری ICT دانشگاه شریف با بیان اینکه اگر فیلترینگ ادامه داشته باشد، به ضرر کشور است، چون نهایتا فیلترشکن اضافه می‌شود، گفت: اکنون چند۱۰هزار کسب‌وکار در حال مرگ‌اند. اگر ما فیلترینگ را برنداریم باید یک جایگزین داشته باشیم و جایگزین یک‌روزه و یک‌هفته‌ای به وجود نمی‌آید، بنابراین ما باید فیلترینگ را باز کنیم تا کسب‌وکارها به فعالیت خود ادامه دهند و در کنار آن یک برنامه جدی میان‌مدت برای رشد و توسعه پلت‌فرم‌ها داشته باشیم و پلت‌فرم‌های تخصصی برای کسب‌وکارها ایجاد کنیم تا جایگزینی برای تلگرام وجود داشته باشد.
این کارشناس حوزه فناوری اطلاعات درباره احتمال جایگزینی دیگر پیام‌رسان‌های خارجی نیز بیان کرد: مثلا اگر بگوییم واتس‌اپ به هر دلیلی خوب است که جایگزین تلگرام شود، این پیام‌رسان قابلیت کانال ندارد؛ در نتیجه بسیاری از کسب‌وکارهای ما که به دلیل وجود ابزاری مانند کانال سراغ تلگرام رفتند، به واتس‌اپ مهاجرت نمی‌کنند. بنابراین تنها بحث پیام‌رسانی نیست که کاربران بخواهند مهاجرت کنند. زمانی که تلگرام تبدیل به پلت‌فرم کسب‌وکار شده، باید ابزار کسب‌وکار روی یک پیام‌رسان دیگر وجود داشته باشد که کاربر رغبت به مهاجرت کند.
وی درباره قابلیت جایگزینی پیام‌رسان‌های داخلی گفت: از لحاظ فنی ما دچار مشکل هستیم که فقط هم پیام‌رسان‌ها نیستند. زیرساخت‌های ابری مناسبی در کشور وجود ندارد و هر کسب‌وکار مجبور است به جای اینکه روی کسب‌وکار اصلی خودش کار کند، چندین برابر زمان وقت بگذارد که زیرساخت‌های مورد نیاز را ایجاد کند که به کیفیت لازم هم نمی‌رسد. در حال حاضر هیچ کسب‌وکاری در کشور ما وجود ندارد که از لحاظ فنی و زیرساختی تحت فشار بتواند عملکرد خوبی ارائه دهد. حتی یک فروشگاه بزرگ اینترنتی که از زیرساخت داخلی هم استفاده نمی‌کند و سرمایه زیادی دارد، در روز جمعه سیاه تحت فشار می‌خوابد.
سرمایه اجتماعی پیام‌رسان‌های داخلی کم است
محمدی ادامه داد: زمانی که ما پیام‌رسان‌های داخلی را الزام کردیم در داخل کشور باشند و از طرفی زیرساخت مناسبی از لحاظ فنی نداریم، امکان ندارد آنها دچار مشکل نشوند و بتوانند بار تلگرام را تحمل کنند. در نتیجه ما پیام‌رسان جزیره‌ای خواهیم داشت که نهایتا تا پنج میلیون کاربر را پشتیبانی کنند و بیش از آن در شرایط فعلی امکان‌پذیر نیست. بحث دیگر موضوع حقوقی است که باعث شده دست‌ودل کسب‌وکارها بلرزد زیرا از لحاظ حقوقی دستشان باز نیست. این موضوع سبب شده سرمایه اجتماعی آنها کاهش یابد و افراد اعتماد نکنند. بنابراین علاوه بر بحث فنی، موضوع اعتماد آدم‌ها به این کسب‌وکارهاست که شدیدا جایگاه آنها را متزلزل می‌کند.
وی درباره علت عدم رشد پیام‌رسان‌های داخلی بیان کرد: اکنون تاکسی‌های حمل و نقل اینترنتی حتی با وجود رانت‌های عظیم اقتصادی و سرمایه اجتماعی که پشتیبان آنهاست، باید هر روز بجنگند و انواع و اقسام مشکلات را برایشان می‌تراشند و قوانین از آنها حمایت نمی‌کند. در چنین شرایطی مشخص است که جایی برای رشد پلت‌فرم‌های جوان‌تر نیست. بنابراین قوانین ما باید درست شود، مجوزها باید کاهش یابد. فضای حریم خصوصی مهیا شود تا جلب اعتماد کاربر کند. در این صورت پلت‌فرم‌ها رشد پیدا می‌کنند و تمام کسب‌وکارهایی که از تلگرام به عنوان یک پلت‌فرم کسب‌وکاری استفاده می‌کنند، با کمال میل به پلت‌فرم‌های بومی مهاجرت می‌کنند و تلگرام هم در حد یک پیام‌رسان برای تماس و پیام باقی می‌ماند.
عضو کمیته راهبری مرکز نوآوری ICT دانشگاه شریف با تاکید بر لزوم تغییر دادن سیاست‌ها در حوزه پیام‌رسان‌های بومی اظهار کرد: پیام‌رسان‌ها در چند سال اول به شدت نیاز به سرمایه دارند و از لحاظ اقتصادی سودده نیستند. اما به دلیل سیاست‌های موجود، سرمایه‌گذار خارجی تمایلی ندارد در این حوزه سرمایه گذاری کند. جمیع این شرایط باعث می‌شود رشد پیام‌رسان‌های داخلی با کندی بسیار پیش برود و نتوانیم بگوییم اگر امروز تلگرام را فیلتر کردیم، فردا پیام‌رسان‌های داخلی پاسخگو هستند. اگر ما اکنون شرایط را آماده کنیم، چند سال طول می‌کشد که اینها آمادگی داشته باشند. در صورتی که اگر پلت‌فرم‌های کسب‌وکاری را آماده کنیم، آن وقت این پلت‌فرم‌ها تنها کار پیام‌رسانی را می‌کنند و فشار کمتری به آنها وارد می‌شود.